๕. พุทฺธลาภนฺตรายปญฺโห
๕. พุทธลาภันตรายปัญหา
ปัญหาว่าด้วยอันตรายแห่งลาภของพระพุทธเจ้า
๕. ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ตุมฺเห ภณถ ‘ลาภี
ตถาคโต จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’นฺติฯ
มิลินฺโท ราชา
พระเจ้ามิลินท์ อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ ตุมฺเห ท่านทั้งหลาย ภณถ กล่าวอยู่ อิติ
ว่า ตถาคโต พระตถาคต ลาภี ทรงเป็นผู้มีปกติได้ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ
ซึ่งจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจยเภสัชบริขาร (เครื่องบริขารคือยาอันเป็นปัจจัยสำหรับคนไข้)
ดังนี้.
ปุน จ ตถาคโต ปญฺจสาลํ พฺราหฺมณคามํ
ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา กิญฺจิเทว อลภิตฺวา ยถาโธเตน ปตฺเตน
นิกฺขนฺโตติฯ
จ อนึ่ง
ตุมฺเห ท่านทั้งหลาย ภณถ กล่าวอยู่ ปุน อีก อิติ ว่า ตถาคโต
พระตถาคต ปวิสิตฺวา เสด็จเข้าไปแล้ว พฺราหฺมณคามํ
สู่หมู่บ้านพราหมณ์ ปญฺจสาลํ ชื่อว่า ปัญจสาละ ปิณฺฑาย เพื่อบิณฑบาต
อลภิตฺวา ไม่ทรงได้แล้ว กิญฺจิเทว ซึ่งอะไรๆนั่นเทียว นิกฺขนฺโต
เสด็จออกแล้ว ปตฺเตน ด้วยทั้งบาตร ยถาโธเตน ตามที่ทรงล้างแล้ว ดังนี้.
ยทิ, ภนฺเต นาคเสน, ตถาคโต ลาภี
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ, เตน หิ ปญฺจสาลํ
พฺราหฺมณคามํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา กิญฺจิเทว อลภิตฺวา ยถาโธเตน ปตฺเตน นิกฺขนฺโตติ
ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉาฯ
ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ ยทิ ถ้าหากว่า ตถาคโต พระตถาคต ลาภี
ทรงเป็นผู้มีปกติได้ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ
ซึ่งจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจยเภสัชบริขาร (จริงไซร้), เตนหิ ถ้าอย่างนั้น ยํ วจนํ คำใด
อิติ ว่า ตถาคโต พระตถาคต ปวิสิตฺวา เสด็จเข้าไปแล้ว พฺราหฺมณคามํ
สู่หมู่บ้านพราหมณ์ ปญฺจสาลํ ชื่อว่า ปัญจสาละ ปิณฺฑาย เพื่อบิณฑบาต
อลภิตฺวา ไม่ทรงได้แล้ว กิญฺจิเทว ซึ่งอะไรๆนั่นเทียว นิกฺขนฺโต
เสด็จออกแล้ว ปตฺเตน ด้วยทั้งบาตร ยถาโธเตน ตามที่ทรงล้างแล้ว
ดังนี้, ตํ วจนํ คำนั้น มิจฺฉา เป็นอันผิดไป.
ยทิ ปญฺจสาลํ พฺราหฺมณคามํ
ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา กิญฺจิเทว อลภิตฺวา ยถาโธเตน ปตฺเตน นิกฺขนฺโต, เตน หิ ลาภี ตถาคโต จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ ตมฺปิ วจนํ มิจฺฉาฯ
ยทิ ถ้าหากว่า
ตถาคโต พระตถาคต ปวิสิตฺวา เสด็จเข้าไปแล้ว พฺราหฺมณคามํ
สู่หมู่บ้านพราหมณ์ ปญฺจสาลํ ชื่อว่า ปัญจสาละ ปิณฺฑาย เพื่อบิณฑบาต
อลภิตฺวา ไม่ทรงได้แล้ว กิญฺจิเทว ซึ่งอะไรๆนั่นเทียว นิกฺขนฺโต
เสด็จออกแล้ว ปตฺเตน ด้วยทั้งบาตร ยถาโธเตน ตามที่ทรงล้างแล้ว
ดังนี้ (เป็นความจริงแล้วไซร้), เตนหิ ถ้าอย่างนั้น ตมฺปิ วจนํ
คำแม้นั้น อิติ ว่า ตถาคโต พระตถาคต ลาภี
ทรงเป็นผู้มีปกติได้ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ
ซึ่งจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจยเภสัชบริขาร ดังนี้ มิจฺฉา
เป็นอันผิดไป.
อยมฺปิ อุภโต โกฏิโก ปญฺโห
สุมหนฺโต ทุนฺนิพฺเพโฐ ตวานุปฺปตฺโต, โส ตยา นิพฺพาหิตพฺโพ’’ติฯ
อยมฺปิ ปญฺโห
ปัญหาแม้นี้ โกฏิโก มีที่สุด อุภโต โดยส่วนสอง สุมหนฺโต
ยิ่งใหญ่นัก ทุนฺนิพฺเพโฐ แก้ได้ยาก อนุปฺปตฺโต ตกถึงแล้ว ตว
แก่ท่าน, โส ปญฺโห ปัญหานั้น ตยา อันท่าน นิพฺพาหิตพฺโพ
พึงแก้ไขเถิด" ดังนี้.
‘‘ลาภี, มหาราช, ตถาคโต จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ,
ปญฺจสาลญฺจ พฺราหฺมณคามํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา กิญฺจิเทว อลภิตฺวา
ยถาโธเตน ปตฺเตน นิกฺขนฺโต, ตญฺจ ปน มารสฺส ปาปิมโต การณา’’ติฯ
นาคเสนตฺเถโร พระนาคเสนเถระ
อาห ทูลวิสัชนาแล้ว อิติ ว่า มหาราช มหาบพิตร ตถาคโต พระตถาคต
ลาภี ทรงเป็นผู้มีปกติได้ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ
ซึ่งจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจยเภสัชบริขาร, จ แต่ว่า ยํ ปวิสิตฺวา
เสด็จเข้าไปแล้ว พฺราหฺมณคามํ สู่หมู่บ้านพราหมณ์ ปญฺจสาลํ ชื่อว่า
ปัญจสาละ ปิณฺฑาย เพื่อบิณฑบาต อลภิตฺวา ไม่ทรงได้แล้ว กิญฺจิเทว
ซึ่งอะไรๆนั่นเทียว นิกฺขนฺโต เสด็จออกแล้ว ปตฺเตน ด้วยทั้งบาตร ยถาโธเตน
ตามที่ทรงล้างแล้ว ยํ ใด. จ ปน ก็แล ตํ (กิญฺจิเทว อลพฺภมานตํ)
การที่ทรงไม่ได้ ซึ่งอะไรๆนััั่นเทียวนั้น (โหติ) ย่อมมี การณา
เพราะเหตุ (กรณสฺส) แห่งการกระทำ มารสฺส แห่งมาร ปาปิมโต
ผู้มีบาป ดังนี้.
‘‘เตน หิ, ภนฺเต นาคเสน, ภควโต คณนปถํ วีติวตฺตกปฺเป [คณนปถวีติวตฺเต กปฺเป (สี.)] อภิสงฺขตํ กุสลํ กินฺติ นิฏฺฐิตํ, อธุนุฏฺฐิเตน
มาเรน ปาปิมตา ตสฺส กุสลสฺส พลเวคํ [ตํ กุสลพลเวควิปฺผารํ (สี.)] กินฺติ ปิหิตํ,
เตน หิ, ภนฺเต นาคเสน, ตสฺมิํ
วตฺถุสฺมิํ ทฺวีสุ ฐาเนสุ อุปวาโท อาคจฺฉติ, กุสลโตปิ อกุสลํ
พลวตรํ โหติ, พุทฺธพลโตปิ มารพลํ พลวตรํ โหตีติ, เตน หิ รุกฺขสฺส มูลโตปิ อคฺคํ ภารตรํ โหติ, คุณสมฺปริกิณฺณโตปิ
ปาปิยํ พลวตรํ โหตี’’ติฯ
ราชา
พระเจ้ามิลินท์ อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ เตน หิ ถ้าอย่างนั้น กุสลํ กุศล ภควโต=ภควตา อันพระผู้มีพระภาค อภิสงฺขตํ
ทรงสร้างไว้ วีติวตฺตกปฺเป สิ้นกัปเป็นอันมากที่พ้น คณนปถํ
ซึ่งหนทางที่จะนับ นิฏฺฐิตํ เป็นอันเสร็จสิ้นแล้ว กินฺติ, พลเวคํ
เรี่ยวแรงและกำลัง ตสฺส กุสลสฺส แห่งกุศลนั้น มาเรน อันมาร ปาปิมตา
ผู้มีบาป อธุนา อุฏฺฐิเตน ซึ่งเกิดขึ้นได้ไม่นานนี้ ปิหิตํ
ปิดกั้นไว้ กินฺติ = เกน การเณน
เพราะเหตุไร. ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ เตนหิ ถ้่าอย่างนั้น ตสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ
ในเรื่องนั้น อุปวาโท การตำหนิ อาคจฺฉติ ย่อมมาถึง ฐาเนสุ
ในฐานะทั้งหลาย ทฺวีสุ ๒ อย่าง อิติ คือ อกุสลํ อกุศล พลวตรํ
เป็นธรรมชาติมีกำลัง กุสลโตปิ แม้กว่ากุศล โหติ ย่อมเป็น, มารพลํ
กำลังแห่งมาร พลวตรํ เป็นธรรมมีกำลังมากกว่า พุทฺธพลโตปิ
แม้กว่ากำลังของพระพุทธเจ้า โหติ ย่อมเป็น, เตนหิ ถ้าอย่างนั้น อคฺคํ
ยอด ภารตรํ เป็นธรรมชาติหนักกว่า มูลโตปิ แม้กว่าโคน รุกฺขสฺส
ของต้นไม้ โหติ ย่อมเป็น, ปาปิยํ คนมีความชั่ว พลวตรํ
เป็นผู้มีกำลังมากกว่า คุณสมฺปริกิณฺณโตปิ แม้กว่าผู้เพียบพร้อมด้วยคุณธรรม
โหติ ย่อมเป็น ดังนี้.
‘‘น, มหาราช, ตาวตเกน กุสลโตปิ อกุสลํ พลวตรํ นาม โหติ,
น พุทฺธพลโตปิ มารพลํ พลวตรํ นาม โหติฯ อปิ เจตฺถ การณํ อิจฺฉิตพฺพํฯ
นาคเสนตฺเถโร พระนาคเสนเถระ
อาห ทูลวิสัชนาแล้ว อิติ ว่า มหาราช มหาบพิตร อกุสลํ
อกุศล พลวตรํ นาม ชื่อว่าเป็นธรรมชาติมีกำลังกว่า กุสลโตปิ
แม้กว่ากุศล โหติ ย่อมเป็น ตาวตเกน เพราะเหตุเพียงเท่านั้น น
หามิได้, มารพลํ กำลังแห่งมาร พลวตรํ นาม ชื่อว่า
เป็นธรรมชาติมีกำลังกว่า พุทฺธพลโตปิ แม้กว่ากำลังแห่งพระพุทธเจ้า โหติ
ย่อมเป็น ตาวตเกน เพราะเหตุเพียงเท่านั้น น หามิได้. อปิจ
ก็แต่ว่า การณํ เหตุ เอตฺถ ในเรื่องนี้ ปณฺฑิเตน อันบัณฑิต อิจฺฉิตพฺพํ
พึงปรารถนา.
‘‘ยถา, มหาราช, ปุริโส รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส มธุํ วา
มธุปิณฺฑิกํ วา อญฺญํ วา อุปายนํ อภิหเรยฺย, ตเมนํ รญฺโญ
ทฺวารปาโล เอวํ วเทยฺย ‘อกาโล, โภ,
อยํ รญฺโญ ทสฺสนาย, เตน หิ, โภ, ตว อุปายนํ คเหตฺวา สีฆสีฆํ ปฏินิวตฺต, ปุเร ตว ราชา ทณฺฑํ ธาเรสฺสตี’ติ [มา เต ราชา ทณฺฑํ ปาเปยฺยาติ (สี.)]ฯ ตโต โส ปุริโส ทณฺฑภยา ตสิโต อุพฺพิคฺโค ตํ อุปายนํ อาทาย สีฆสีฆํ
ปฏินิวตฺเตยฺย, อปิ นุ โข โส, มหาราช,
ราชา จกฺกวตฺตี ตาวตเกน อุปายนวิกลมตฺตเกน ทฺวารปาลโต ทุพฺพลตโร นาม
โหติ, อญฺญํ วา ปน กิญฺจิ อุปายนํ น ลเภยฺยา’’ติ?
มหาราช
มหาบพิตร ยถา เปรียบเหมือน ปุริโส บุรษผู้หนึ่ง อภิหเรยฺย
พึงนำมา มธุํ วา ซึ่งน้ำผึ้ง บ้าง มธุปิณฺฑิกํ วา ซึ่งก้อนน้ำตาล บ้าง อญฺญํ อุปายนํ วา ของกำนัลอย่างอื่น
บ้าง รญฺโญ เพื่อพระราชา, ทฺวารปาโล คนเฝ้าประตูวัง รญฺโญ
ของพระราชา วเทยฺย พึงกล่าว ตํ เอนํ กะบุรุษผู้นั้น อิติ
ว่า โภ แน่ะท่านบุรุษ อยํ เวลา เวลานี้ อกาโล
ไม่ใช่กาลที่เหมาะสม ทสฺสนาย เพื่อเข้าเฝ้า รญฺโญ ซึ่งพระราชา, โภ
แน่ะท่านบุรุษ เตนหิ ถ้าอย่างนั้น ตฺวํ ท่าน คเหตฺวา
จงถือเอา อุปายนํ ซึ่งของกำนัล ปฏินิวตฺต กลับไป สีฆสีฆํ ให้เร็วๆ,
ปุเร ก่อน ราชา พระเจ้าแผ่นดิน ธาเรสฺสติ จักทรงไว้ ทณฺฑํ
ซึ่งการลงโทษ ตว แก่ท่าน ดังนี้. ตโต ต่อมา โส
ปุริโส บุรุษนั้น ตสิโต หวาดกลัวแล้ว อุพฺพิคฺโค สะดุ้งแล้ว ทณฺฑภยา
แต่ภัยคือการลงโทษ อาทาย ถือเอา ตํ อุปายนํ ซึ่งของกำนัลนั้น ปฏินิวตฺเตยฺย
พึงกลับไป สีฆสีฆํ อย่างเร็ว, มหาราช มหาบพิตร โส ราชา พระราชา
จกฺกวตฺตี ผู้ทรงเป็นพระจักรพรรดิ พระองค์นั้น ทุพฺพลตโร นาม จะเป็นอันทรงพระนามว่า
มีพระกำลังด้อยกว่า ทวารปาลโต กว่าบุรุษผู้เฝ้าประตู อุปายนวิกลมตฺตเกน
เหตุเพียงเครื่องกำนัลที่พร่องไป ตาวตเกน ด้วยเหตุเพียงเท่านี้, วา
บ้าง, ปน ก็ วา หรือว่า น ลเภยฺย ไม่พึงทรงได้ กญฺจิ
อุปายนํ ซึ่งของกำนัลอะไรๆ สักอย่างหนึ่ง อญฺญํ อย่างอื่น อปิ นุ โข
บ้างหรือไร ดังนี้.
‘‘น หิ, ภนฺเต, อิสฺสาปกโต โส, ภนฺเต,
ทฺวารปาโล อุปายนํ นิวาเรสิ, อญฺเญน ปน
ทฺวาเรน สตสหสฺสคุณมฺปิ รญฺโญ อุปายนํ อุเปตี’’ติฯ
ราชา
พระเจ้ามิลินท์ อาห รับสั่งแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต
ข้าแต่ท่านผู้เจริญ เอตํ ข้อนั้น น โหติ ย่อมมี หามิได้, ภนฺเต
ข้าแต่ท่านผู้เจริญ โส ทฺวารปาโล คนเฝ้าประตูนั้น อิสฺสาปกโต ถูกความริษยาครอบงำแล้ว
นิวาเรสิ จึงห้าม อุปายนํ ซึ่งของกำนัล, ปน แต่ว่า (โส
ปุริโส) บุรุษคนนั้น อุเปติ ย่อมน้อมเข้าไป อุปายนํ
ซึ่งของกำนัล สตสหสฺสคุณมฺปิ แม้มีจำนวนร้อยเท่าพันเท่า ทฺวาเรน
ทางประตู อญฺเญน อื่น ดังนี้.
‘‘เอวเมว โข, มหาราช, อิสฺสาปกโต มาโร ปาปิมา ปญฺจสาลเก
พฺราหฺมณคหปติเก อนฺวาวิสิ, อญฺญานิ ปน อเนกานิ
เทวตาสตสหสฺสานิ อมตํ ทิพฺพํ โอชํ คเหตฺวา อุปคตานิ ‘ภควโต
กาเย โอชํ โอทหิสฺสามา’ติ ภควนฺตํ นมสฺสมานานิ ปญฺชลิกานิ
ฐิตานี’’ติฯ
นาคเสนตฺเถโร พระนาคเสนเถระ
อาห ทูลแล้ว อิติ ว่า มหาราช มหาบพิตร เอวเมว โข
ฉันนั้นเหมือนกันแล มาโร มาร ปาปิมา ผู้มีบาป อิสฺสาปกโต
ถูกความริษยาครอบงำ อนฺวาวิสิ จึงดลใจ พฺราหฺมณคหปติเก ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี
ปญฺจสาลเก ชาวบ้านปัญจาละ, ปน แต่ว่า เทวตาสตสหสฺานิ
เทวดานับเป็นแสนองค์ อญฺญานิ เหล่าอื่ืน อเนกานิ เป็นอันมาก คเหตฺวา
ถือเอา โอชํ ซึ่งโอชะ ทิพฺพํ เป็นทิพย์ อมตํ อันอมตะ อุปคตานิ เข้าไป (จินฺตเนน)
ด้วยคิด อิติ ว่า มยํ เราทั้งหลาย โอทหิสฺสาม จักโปรย โอชํ
ซึ่งโอชะ กาเย บนพระวรกาย ภควโต ของพระผู้มีพระภาค ดังนี้, ฐิตานิ
จึงยืน ปญฺชลิกานิ ประนมมือ นมสฺสมานานิ นมัสการอยู่ ดังนี้.
‘‘โหตุ, ภนฺเต นาคเสน, สุลภา ภควโต จตฺตาโร ปจฺจยา โลเก อุตฺตมปุริสสฺส,
ยาจิโตว ภควา เทวมนุสฺโสหิ จตฺตาโร ปจฺจเย ปริภุญฺชติ,
อปิ จ โข ปน มารสฺส โย อธิปฺปาโย, โส ตาวตเกน
สิทฺโธ, ยํ โส ภควโต โภชนสฺส อนฺตรายมกาสิฯ เอตฺถ เม,
ภนฺเต, กงฺขา น ฉิชฺชติ, วิมติชาโตหํ ตตฺถ สํสยปกฺขนฺโทฯ น เม ตตฺถ มานสํ ปกฺขนฺทติ, ยํ ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคลวรสฺส
กุสลวรปุญฺญสมฺภวสฺส อสมสมสฺส อนุปมสฺส อปฺปฏิสมสฺส ฉวกํ ลามกํ ปริตฺตํ ปาปํ
อนริยํ วิปนฺนํ มาโร ลาภนฺตรายมกาสี’’ติฯ
ราชา
พระเจ้ามิลินท์ อาห รับสั่งแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ ปจฺจยา ปัจจัย จตฺตาโร สี่ ภควโต ของพระผู้มีพระภาค
อุตฺตมปุริสสฺส ผู้ทรงเป็นบุรุษเลิศ โลเก ในโลก สุลภา
เป็นของหาได้ง่าย โหตุ จงยกไว้, ภควา พระผู้มีพระภาค เทวมนุสฺเสหิ
ผู้ที่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ยาจิโต ว ครั้นทูลอ้อนวอนแล้วเท่านั้นแหละ ปริภุญฺชติ
จึงทรงใช้สอย ปจฺจเย ซึ่งปัจจัย จตฺตาโร ๔, อปิ จ โข แต่ทว่า
โย อธิปฺปาโย ความประสงค์อันใด มารสฺส แห่งมาร, โส อธิปฺปาโย
ความประสงค์อันนั้น สิทฺโธ สำเร็จแล้ว ตาวตเกน ด้วยเหตุเพียงเท่านั้น
ยํ คือ โส มาโร มารนั้น อกาสิ ได้กระทำแล้ว อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย โภชนสฺส แก่โภชนะ ภควโต ของพระผู้มีพระภาค. ภนฺเต
ข้าแต่ท่านผู้เจริญ กงฺขา ความสงสัย เอตฺถ ในเรื่องนี้ เม
ของข้าพเจ้า น ฉิชฺชติ ยังไม่ขาดไป, อหํ ข้าพเจ้า วิมติชาโต
ยังคงเกิดความลังเล สํสยปกฺขนฺโท จึงถลำไปในความสงสัย ตตฺถ
ในกรณีนี้อยู่. มานสํ ใจ เม ของข้าพเจ้า น ปกฺขนฺทติ ยังไม่แล่นดิ่งไป
ตตฺถ ในเรื่องนั้น, ยํ คือ การที่ มาโร มาร อกาสิ
ได้กระทำแล้ว ลาภนฺตรายํ ซึ่งอันตรายแก่ลาภ ฉวกํ ซึ่งสกปราก ลามกํ
ชั่วช้า ปริตฺตํ ต่ำต้อย ปาปํ เลวทราม อนริยํ ไม่ใช่ของประเสริฐ
วิปนฺนํ อันผิดพลาด ตถาคตสฺส แก่พระตถาคต อรหโต ผู้องค์อรหันต์
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทรงเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า อคฺคปุคฺคลวรสฺส ทรงเป็นบุคคลประเสริฐสุดสูงส่ง
โลเก ในโลก สเทวเก พร้อมทั้งเทวโลก กุสลวรปุญฺญสมฺภวสฺส
ทรงสมภพแต่กุศลและบุญอันประเสริฐ อสมสมสฺส
ผู้ทรงเสมอด้วยพระพุทธเจ้าผู้หาบุคคลผู้เสมอเหมือนมิได้ อนุปมสฺส ทรงหาบุคคลที่เปรียบเทียบไม่ได้
อปฺปฏิสมสฺส ทรงเป็นผู้ที่จะมีบุคคลเท่าเทียมมิได้ ดังนี้.
‘‘จตฺตาโร โข, มหาราช, อนฺตรายา อทิฏฺฐนฺตราโย อุทฺทิสฺส กตนฺตราโย
อุปกฺขฏนฺตราโย ปริโภคนฺตราโยติฯ
เถโร พระนาคเสนเถระ
อาห ทูลแล้ว อิติ ว่า มหาราช มหาบพิตร อนฺตรายา
อันตราย จตฺตาโร โข ๔ ประการ คือ อทิฏฺฐนฺตราโย อทิฏฐอันตราย, อุทฺทิสฺส
กตนฺตราโย อุทิสสกตอันตราย อุปกฺขฏนฺตราโย อุปักขฏันตราย ปริโภคนฺตราโย
ปริโภคอันตราย.
ตตฺถ กตโม อทิฏฺฐนฺตราโย? อโนทิสฺส อทสฺสเนน อนภิสงฺขตํ โกจิ อนฺตรายํ กโรติ ‘กิํ
ปรสฺส ทินฺเนนา’ติ, อยํ อทิฏฺฐนฺตราโย
นามฯ
ตตฺถ
ในอันตรายทั้ง ๔ เหล่านั้น อทิฏฺฐนฺตราโย อทิฏฐอันตราย กตโม
เป็นอย่างไร? คือ ปุคฺคโล บุคคล โกจิ บางคน (จินฺเตตฺวา)
คิดแล้ว อิติ ว่า กิํ ประโยชน์อะไร ทินฺเนน
ด้วยทานอ้นเขาให้แล้ว ปรสฺส แก่คนอื่น ดังนี้ กโรติ ย่อมกระทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย อนภิสงฺขตํ ต่อทานที่เขาไม่ได้ตกแต่งไว้ อโนทิสฺส โดยไม่เจาะจง (ปฎิคฺคาหกํ)
ซึ่งปฏิคาหก อทสฺสเนน เพราะยังไม่พบ(ปฏิคาหก), อยํ อันตรายนี้
อทิฏฺฐนฺตราโย นาม ชื่อว่า อทิฏฐอันตราย (อันตรายต่อทานที่ไม่พบปฏิคาหก).
‘‘กตโม อุทฺทิสฺส
กตนฺตราโย? อิเธกจฺจํ ปุคฺคลํ อุปทิสิตฺวา อุทฺทิสฺส โภชนํ
ปฏิยตฺตํ โหติ, ตํ โกจิ อนฺตรายํ กโรติ, อยํ อุทฺทิสฺส กตนฺตราโย นามฯ
อุทฺทิสฺส
กตนฺตราโย อุททิสสกตอันตราย
กตโม เป็นอย่างไร? โภชนํ โภชนะ ปฏิยตฺตํ ที่ตระเตรียมไว้ อุปทิสิตฺวา
เข้าไประบุ ปุคฺคลํ ซึ่งบุคคล เอกจฺจํ บางคน อุทฺทิสฺส โดยเจาะจง อิธ
ในโลกนี้ โหติ มีอยู่, โกจิ บุคคคลบางคน กโรติ ย่อมกระทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย ตํ ต่อโภชนะนั้น, อยํ อันตรายนี้ อุทฺทิสฺส กตนฺตราโย
นาม ชื่อว่า อุททิสสกตอันตราย (อันตรายต่อทานที่กระทำโดยเจาะจงบุคคล).
‘‘กตโม อุปกฺขฏนฺตราโย?
อิธ ยํ กิญฺจิ อุปกฺขฏํ โหติ อปฺปฏิคฺคหิตํ, ตตฺถ
โกจิ อนฺตรายํ กโรติ, อยํ อุปกฺขฏนฺตราโย นามฯ
อุปกฺขฏนฺตราโย
อุปักขฏอันตราย
กตโม เป็นอย่างไร?. ยํ กิญฺจิ โภชนํ โภชนะอย่างใดอย่างหนึ่ง อุปกฺขฏํ
อันเขาตระเตรียมไว้ อปฺปฏิคฺคหิตํ อันปฏิคาหกยังไม่ได้รับไว้ โหติ
มีอยู่ อิธ ในโลกนี้, โกจิ บางคน กโรติ ย่อมกระทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย ตตฺถ ในโภชนะนั้น, อยํ อันตรายนี้ อุปกฺขฏนฺตราโย
นาม ชื่อว่า อุปักขฏอันตราย (อันตรายต่อโภชนะที่ตระเตรียมไว้แล้วด้วยการทำให้แคลงใจ)
‘‘กตโม ปริโภคนฺตราโย?
อิธ ยํ กิญฺจิ ปริโภคํ, ตตฺถ โกจิ อนฺตรายํ
กโรติ, อยํ ปริโภคนฺตราโย นามฯ
ปริโภคนฺตราโย
ปริโภคอันตราย กตโม เป็นอย่างไร?. ยํ กิญฺจิ ปริโภคํ
การบริโภคอย่างใดอย่าง อิธ ในโลกนี้ (โหติ) มีอยู่, โกจิ
บางคน กโรติ ย่อมกระทำ อนฺตรายํ ซึ่งอันตราย ตตฺถ
ในการบริโภคนั้น, อยํ อันตรายนี้ ปริโภคนฺตราโย นาม ชื่อว่า
ปริโภคอันตราย (อันตรายต่อการบริโภค
โดยการใช้คำพูดติเตียนทำความกลัดกลุ้มให้เกิดขึ้น).
อิเม โข, มหาราช, จตฺตาโร อนฺตรายาฯ
มหาราช
มหาบพิตร อนฺตราย อันตราย จตฺตาโร ๔ อย่าง อิเม โข
เหล่านี้แล.
‘‘ยํ ปน มาโร ปาปิมา
ปญฺจสาลเก พฺราหฺมณคหปติเก อนฺวาวิสิ, ตํ เนว ภควโต ปริโภคํ
น อุปกฺขฏํ น อุทฺทิสฺสกตํ, อนาคตํ อสมฺปตฺตํ
อทสฺสเนน อนฺตรายํ กตํ, ตํ ปน เนกสฺส
ภควโต เยว, อถ โข เย เต เตน สมเยน นิกฺขนฺตา อพฺภาคตา,
สพฺเพปิ เต ตํ ทิวสํ โภชนํ น ลภิํสุ, นาหํ ตํ,
มหาราช, ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย, โย ตสฺส ภควโต
อุทฺทิสฺส กตํ อุปกฺขฏํ ปริโภคํ อนฺตรายํ กเรยฺยฯ สเจ โกจิ อิสฺสาย อุทฺทิสฺส กตํ
อุปกฺขฏํ ปริโภคํ อนฺตรายํ กเรยฺย, ผเลยฺย ตสฺส มุทฺธา สตธา
วา สหสฺสธา วาฯ
ปน
ก็แต่ว่า มาโร มาร ปาปิมา ผู้มีบาป อนฺวาวิสิ ดลใจแล้ว พฺราหฺมณคหปติเก
ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี ปญฺจสาลเก ชาวบ้านปัญจาสาละ ยํ ใด, ตํ
การดลใจนั้น มาเรน กตํ อันมารกระทำแล้ว ปริโภคํ ให้เป็นอันตรายในการบริโภค
ภควโต แก่พระผู้มีพระภาค เนว หามิได้, มาเรน กตํ
อันมารกระทำแล้ว อุปกฺขฏํ ให้เป็นอันตรายในการตระเตรียมโภชนะซึ่งปฏิคาหกยังไม่ได้รับ
ภควโต เพื่อพระผู้มีพระภาค น หามิได้, มาเรน กตํ อันมารกระทำแล้ว
อุทฺทิสฺสกตํ ให้เป็นอันตรายในโภชนะที่เขาจัดเตรียมไว้ โดยเจาะจง ภควโต แก่พระผู้มีพระภาค
น หามิได้, (แต่) อนาคตํ การไม่เสด็จมา (ภควโต)
ของพระผู้มีพระภาค อสมฺปตฺตํ การไม่เสด็จถึง (ภควโต)
ของพระผู้มีพระภาค มาเรน กตํ อันมารกระทำแล้ว อนฺตรายํ
ให้เป็นอันตราย (ภควโต) อทสฺสเนน เพราะเหตุที่พระผู้มีพระภาคไม่ทรงปรากฏ, ปน ก็ ตํ การณํ
เหตุนั้น โหติ ย่อมมี ภควโต แก่พระผู้มีพระภาค เอกสฺส เพียงพระองค์เดียว
เอว เท่านั้น น หามิได้, อถ โข ที่แท้แล้ว เย เต
สมณพฺราหฺมณา พวกสมณะและพราหมณ์ทั้งหลาย เหล่าใด นิกฺขนฺตา ออกมาแล้ว อพฺภาคตา
=
สมฺปตฺตา มาถึงแล้ว, สพฺเพปิ เต สมณพฺราหฺมณา
สมณะและพราหมณ์ทั้งหลายเหล่านั้น แม้ทั้งสิ้น น ลภิํสุ ก็ไม่ได้ โภชนํ
ซึ่งโภชนะ ตํทิวสํ ในวันนั้น, มหาราช มหาบพิตร อหํ อาตมภาพ น
ปสฺสามิ ยังไม่เห็น โย บุคคลผู้ใด โลเก ในโลกมนุษย์ สเทวเก
พร้อมทั้งเทวโลก สมารเก ทั้งมารโลก สพฺรหฺมเก ทั้งพรหมโลก ปชาย
ในหมู่สัตว์ สสฺสมณพฺราหฺมณิยา พร้อมทั้งสมณะและพราหมณ์ สเทวมนุสฺสาย
อีกทั้งเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย กเรยฺย ที่สามารถกระทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย อุทฺทิสฺส กตํ กับทานที่กระทำโดยเจาะจง ภควโต
แด่พระผู้มีพระภาค ตสฺส พระองค์นั้น, อุปกฺขฏํ กับทานที่ตระเตรียมไว้
ภควโต สำหรับพระผู้มีพระภาค ตสฺส พระองค์นั้น, ปริโภคํ
กับการบริโภค ตสฺส ภควโต ของพระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น, สเจ
ถ่้าหากว่า โกจิ บุคคลผู้ใด กเรยฺย พึงกระทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย อุทฺทิสฺส กตํ กับทานที่กระทำโดยเจาะจง ภควโต แด่พระผู้มีพระภาค
ตสฺส พระองค์นั้น, อุปกฺขฏํ กับทานที่ตระเตรียมไว้ ภควโต
สำหรับพระผู้มีพระภาค ตสฺส พระองค์นั้น, ปริโภคํ กับการบริโภค ตสฺส
ภควโต ของพระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น อิสฺสาย ด้วยความริษยา ไซร้, มุทฺธา
ศีรษะ ตสฺส ของผู้นั้น ผเลยฺย ควรจะแตกไป สตธา วา เป็นร้อยเสี่ยง,
วา หรือ สหสฺสธา เป็นพันเสี่ยง.
‘‘จตฺตาโรเม, มหาราช, ตถาคตสฺส เกนจิ อนาวรณียา คุณาฯ กตเม จตฺตาโร?
ลาโภ, มหาราช, ภควโต
อุทฺทิสฺส กโต อุปกฺขโฏ น สกฺกา เกนจิ อนฺตรายํ กาตุํ; สรีรานุคตา, มหาราช, ภควโต พฺยามปฺปภา
น สกฺกา เกนจิ อนฺตรายํ กาตุํ; สพฺพญฺญุตํ, มหาราช, ภควโต ญาณรตนํ น สกฺกา เกนจิ อนฺตรายํ กาตุํ;
ชีวิตํ, มหาราช, ภควโต น
สกฺกา เกนจิ อนฺตรายํ กาตุํฯ อิเม โข, มหาราช, จตฺตาโร ตถาคตสฺส เกนจิ อนาวรณียา คุณา, สพฺเพเปเต,
มหาราช, คุณา เอกรสา อโรคา อกุปฺปา อปรูปกฺกมา
อผุสานิ กิริยานิฯ อทสฺสเนน, มหาราช, มาโร
ปาปิมา นิลียิตฺวา ปญฺจสาลเก พฺราหฺมณคหปติเก อนฺวาวิสิฯ
มหาราช
มหาบพิตร คุณา คุณทั้งหลาย จตฺตาโร ๔ ประการ อิเม เหล่านี้ ตถาคตสฺส
แห่งพระตถาคต เกนจิ อันใครๆ อนาวรณียา ไม่พึงขัดชวางได้. จตฺตาโร
๔ ประการ กตเม เป็นอย่างไร. มหาราช มหาบพิตร ลาโภ ลาภ อุปกฺขโฏ
อันทายกตระเตรียม กโต จัดทำไว้ อุทฺทิสฺส อุทิส ภควโต พระผู้มีพระภาค
เกนจิ อันใครๆ น สกฺกา ไม่อาจ กาตุํ ทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย
(คือ ขัดขวาง), มหาราช มหาบพิตร พฺยามปฺปภา
พระรัศมีที่แผ่ไปมีประมาณ ๑ วา สรีรานุคตา
ที่ติตตามทั่วพระวรกาย ภควโต ของพระผู้มีพระภาค เกนจิ อันใครๆ น
สกฺกา ไม่อาจ กาตุํ ทำ อนฺตรายํ ซึ่งอันตราย, มหาราช
มหาบพิตร ญาณรตนํ ญาณประเสริฐ สพฺพญฺญุตํ คือ พระสัพพัญญุตญาณ ภควโต
ของพระผู้มีพระภาค เกนจิ อันใครๆ น สกฺกา ไม่อาจ กาตุํ ทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย, มหาราช มหาบพิตร ชีวิตํ พระชนม์ชีพ ภควโต
ของพระผู้มีพระภาค เกนจิ อันใครๆ น สกฺกา ไม่อาจ กาตุํ ทำ อนฺตรายํ
ซึ่งอันตราย, มหาราช มหาบพิตร อิเม โข จตฺตาโร คุณา คุณทั้ง ๔
ประการนี้ ตถาคตสฺส ของพระตถาคต เกนจิ อันใครๆ อนาวรณียา
ไม่พึงขัดขวางได้, มหาราช มหาบพิตร คุณา พระคุณทั้งหลาย สพฺเพปิ
แม้ทั้งสิ้น เอเต เหล่านี้ เอกรสา มีคุณสมบัติเดียวกัน อโรคา มีความป่วยหามิได้
อกุปฺปา ไม่กำเริบแล้ว อปรูปกฺกมา จะมีผู้อื่นก้าวล่วงมิได้ กิริยานิ
เป็นกิริยา อผุสานิ (เกนจิ) อันใครๆ ไม่พึงถูกต้องได้. มหาราช มหาบพิตร มาโร
มาร ปาปิมา ผู้มีบาป นิลียิตฺวา แอบ อนฺวาวิสิ เข้าดลใจแล้ว พฺราหฺมณคหปติเก
ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี ปญฺจสาลเก ชาวหมู่บ้านปัญจาละ (ภควโต) อทสฺสเนน
โดยประสงค์จะมิให้พระผู้มีพระภาคทรงเห็น.
‘‘ยถา, มหาราช, รญฺโญ ปจฺจนฺเต เทเส วิสเม อทสฺสเนน
นิลียิตฺวา โจรา ปนฺถํ ทูเสนฺติฯ ยทิ ปน ราชา เต โจเร ปสฺเสยฺย, อปิ นุ โข เต โจรา โสตฺถิํ ลเภยฺยุ’’นฺติ?
มหาราช มหาบพิตร
ยถา เปรียบเหมือนว่า เทเส ที่ประเทศ ปจฺจนฺเต ชายแดน รญฺโญ
ของพระราชา โจรา พวกโจร นิลียิตฺวา แอบแล้ว วิสเม ที่ลุ่มดอน
อทสฺสเนน ไม่ให้เห็น ทูเสนฺติ จึงทำร้าย ปนฺถํ คนเดินทาง. ปน
ก็ ยทิ ถ้าว่า ราชา พระราชา ปสฺเสยฺย พึงเห็น โจเร
ซึ่งโจรทั้งหลาย แล้วไซร้, เต โจรา พวกโจรเหล่านั้น ลเภยฺยุํ
พึงได้รับ โสตฺถิํ ซึ่งความปลอดภัย อปิ นุ โข หรือไม่ ดังนี้.
‘‘น หิ, ภนฺเต,
ผรสุนา ผาลาเปยฺย สตธา วา สหสฺสธา วา’’ติฯ
ราชา
พระเจ้ามิลินท์ อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต ข้าแต่ท่านผู้เจริญ
หิ ก็ โจรา พวกโจร น ไม่พึงได้รับ โสตฺถิํ ซึ่งความปลอดภัยดอก,
โส ราชา พระราชาพระองค์นั้น (ตํ โจรา คาหาเปตฺวา
พึงรับสั่งให้จับโจรนั้นมา) ผาลาเปยฺย ให้ตัด ผรสุนา ด้วยขวาน สตธา
โดยร้อยส่วน วา บ้าง, สหสฺสธา โดยพันส่วน วา บ้าง ดังนี้.
‘เอวเมว โข, มหาราช, อทสฺสเนน มาโร ปาปิมา นิลียิตฺวา ปญฺจสาลเก พฺราหฺมณคหปติเก
อนฺวาวิสิฯ
มหาราช
มหาบพิตร มาโร มาร ปาปิมา ผู้มีบาป นิลียิตฺวา แอบ (ภควโต)
อทสฺสเนน โดยประสงค์จะมิให้พระผู้มีพระภาคทรงเห็น อนฺวาวิสิ
เข้าไปดลใจแล้ว พฺราหฺมณคหปติเก ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี ปญฺจสาลเก
ชาวหมู่บ้านปัญจาละ เอวเมว โข ฉันนั้นนั่นเทียวแล.
‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, อิตฺถี สปติกา อทสฺสเนน นิลียิตฺวา ปรปุริสํ
เสวติ, เอวเมว โข, มหาราช, อทสฺสเนน มาโร ปาปิมา นิลียิตฺวา ปญฺจสาลเก พฺราหฺมณคหปติเก อนฺวาวิสิฯ
ยทิ, มหาราช, อิตฺถี
สามิกสฺส สมฺมุขา ปรปุริสํ เสวติ, อปิ นุ โข สา อิตฺถี
โสตฺถิํ ลเภยฺยา’’ติ?
มหาราช
มหาบพิตร วา ปน อีกอย่างหนึ่ง ยถา เปรียบเหมือนว่า อิตฺถี
หญิง สปติกา ที่มีสามี วา นิลียิตฺวา แอบ อทสฺสเนน
ไม่ให้สามีเห็น เสวติ ย่อมคบ ปรปุริสํ ซึ่งชายอื่น, มหาราช
มหาบพิตร มาโร มาร ปาปิมา ผู้มีบาป นิลียิตฺวา แอบแล้ว อทสฺสเนน
ไม่ให้พระผู้มีพระภาคทรงเห็น อนฺวาวิสิ เข้าไปดลใจแล้ว พฺราหฺมณคหปติเก
ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี ปญฺจสาลเก ชาวหมู่บ้านปัญจาละ เอวเมว โข
ฉันนั้นนั่นเทียวแล. มหาราช มหาบพิตร ยทิ ถ้าหากว่า อิตฺฺถี
หญิง เสวติ ย่อมคบ ปรปุริสํ ซึ่งชายอื่น สมฺมุขา ต่อหน้า
สามิกสฺส แห่งสามี แล้วไซร้, สา อิตฺถี หญิงนั้น ลเภยฺย
พึงได้ โสตฺถิํ ซึ่งความสวัสดี อปิ นุ โข บ้างหรือหนอ? ดังนี้.
‘‘น หิ, ภนฺเต,
หเนยฺยาปิ ตํ, ภนฺเต, สามิโก
วเธยฺยาปิ พนฺเธยฺยาปิ ทาสิตฺตํ วา อุปเนยฺยา’’ติฯ
ราชา
พระเจ้ามิลินท์ อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต ข้าแต่ท่านผู้เจริญ
หิ ก็ สา อิตฺถี หญิงนั้น น ไม่พึงได้รับ โสตฺถิํ ซึ่งความปลอดภัยดอก,
ภนฺเต ข้าแต่ท่านผู้เจริญ, สามิโก สามี วเธยฺยาปิ พึงฆ่าบ้าง
พนฺเธยฺยาปิ พึงจองจำบ้าง อุปเนยฺย พึงนำไป ทาสิตฺตํ
สู่ความเป็นทาสี วา บ้าง ดังนี้.
‘‘เอวเมว โข, มหาราช, อทสฺสเนน มาโร ปาปิมา นิลียิตฺวา ปญฺจสาลเก
พฺราหฺมณคหปติเก อนฺวาวิสิฯ ยทิ, มหาราช, มาโร ปาปิมา ภควโต อุทฺทิสฺส กตํ อุปกฺขฏํ ปริโภคํ อนฺตรายํ กเรยฺย, ผเลยฺย ตสฺส มุทฺธา สตธา วา
สหสฺสธา วา’’ติฯ
เถโร พระนาคเสนเถระ
อาห ทูลแล้ว อิติ ว่า มหาราช มหาบพิตร มาโร มาร ปาปิมา
ผู้มีบาป นิลียิตฺวา แอบแล้ว อทสฺสเนน ไม่ให้พระผู้มีพระภาคทรงเห็น อนฺวาวิสิ
เข้าไปดลใจแล้ว พฺราหฺมณคหปติเก ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี ปญฺจสาลเก
ชาวหมู่บ้านปัญจาละ เอวเมว โข ฉันนั้นนั่นเทียวแล, ยทิ ถ้าหากว่า มาโร
มาร ปาปิมา ผู้มีบาป กเรยฺย พึงกระทำ อนฺตรายํ ซึ่งการขัดขวาง
โภชนํ กับโภชนะ กตํ อันเขากระทำแล้ว อุทฺทิสฺส อุทิศ (ภควโต)
แด่พระผู้มีพระภาค, โภชนํ กับโภชนะ อุปกฺขฏํ อันเขาตระเตรียมไว้ ภควโต
เพื่อพระผู้มีพระภาค, ปริโภคํ ซึ่งการบริโภค ภควโต
ของพระผู้มีพระภาคแล้วไซร้, มุทฺธา ศีรษะ ตสฺส ของมารนั้น ผเลยฺย
ควรจะแตกไป สตธา วาเป็นร้อยเสี่ยง, วา หรือ สหสฺสธา
เป็นพันเสี่ยง ดังนี้.
‘‘เอวเมตํ, ภนฺเต นาคเสน, โจริกาย กตํ มาเรน ปาปิมตา, นิลียิตฺวา มาโร ปาปิมา ปญฺจสาลเก พฺราหฺมณคหปติเก อนฺวาวิสิฯ สเจ โส,
ภนฺเต, มาโร ปาปิมา ภควโต อุทฺทิสฺส กตํ
อุปกฺขฏํ ปริโภคํ อนฺตรายํ กเรยฺย, มุทฺธา วาสฺส ผเลยฺย สตธา
วา สหสฺสธา วา, กาโย วาสฺส ภุสมุฏฺฐิ วิย วิกิเรยฺย, สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ
ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ
ราชา พระเจ้ามิลินท์
อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ, มาโร มาร ปาปิมา ผู้มีบาป นิลียิตฺวา
แอบแล้ว อทสฺสเนน ไม่ให้พระผู้มีพระภาคทรงเห็น อนฺวาวิสิ เข้าไปดลใจแล้ว
พฺราหฺมณคหปติเก ซึ่งพราหมณ์และคฤหบดี ปญฺจสาลเก ชาวหมู่บ้านปัญจาละ
(ยํ) ใด, เอตํ นั่น มาเรน อันมาร กตํ กระทำแล้ว โจริกาย
โดยกรรมของพวกโจร เอวํ อย่างนี้, ภนฺเต ข้าแต่ท่านผู้เจริญ สเจ
ถ้าว่า มาโร มาร ปาปิมา ผู้มีบาป กเรยฺย พึงกระทำ อนฺตรายํ
ซึ่งการขัดขวาง โภชนํ กับโภชนะ กตํ อันเขากระทำแล้ว อุทฺทิสฺส
อุทิศ (ภควโต) แด่พระผู้มีพระภาค, อุปกฺขฏํ อันเขาตระเตรียมไว้ ภควโต
เพื่อพระผู้มีพระภาค, ปริโภคํ ซึ่งการบริโภค ภควโต
ของพระผู้มีพระภาคแล้วไซร้, มุทฺธา ศีรษะ ตสฺส ของมารนั้น ผเลยฺย
ควรจะแตกไป สตธา วาเป็นร้อยเสี่ยง, วา หรือ สหสฺสธา
เป็นพันเสี่ยง, กาโย กาย อสฺส ของมารนั้น วิกิเรยฺย พึงกระจัดกระจาย
วิย เหมือนกับ ภุสมุฏฺฐิ กำแห่งขึ้เถ้า วิกิรนฺโต
กระจัดกระจายอยู่ ดังนี้, ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ สาธุ งดงามจริง, ยํ วจนํ คำใด ตยา อันท่าน วุตฺตํ
กล่าวแล้ว ยถา โดยประการใด อหํ ข้าพเจ้า สมฺปฏิจฺฉามิ ขอยอมรับ เอตํ
ซึ่งคำนั้น ตว ของท่าน ตถา โดยประการนั้น เอวํ
ด้วยประการฉะนี้ ดังนี้.
พุทฺธลาภนฺตรายปญฺโห ปญฺจโมฯ
พุทฺธลาภนฺตรายปญฺโห
ปัญหาว่าด้วยอันตรายแห่งลาภของพระพุทธเจ้า
ปญฺจโม ลำดับที่ ๕ นิฏฺฐิโต
จบแล้ว
คำว่า ก็ข้อที่มารผู้มีบาป ดลใจพวกพราหมณ์คฤหบดี ชาวบ้านปัญจสาละใด
ข้อนั้นจะเป็นอันมารได้ทำอันตรายการบริโภคของพระผู้มีพระภาค ก็หาไม่ ดังนี้
เป็นต้น มีอรรถาธิบาย ในบรรดาอันตราย ๔ อย่าง มารแม้ว่าทำอันตรายได้
ก็ไม่อาจทำอันตราย ๓ อย่าง คือ ปริโภคันตราย อุปักขฏันตราย และอุททิสสกตันตราย
แก่พระผู้มีพระภาคได้ ทำได้เฉพาะอทิฏฐันตรายเท่านั้น เพราะในสมัยนั้น
พวกพราหมณ์คฤหบดีเหล่านั้น ตระเตรียมโภชนะไว้ไม่เจาะจงบุคคลผู้รับ
ยังไม่ทราบก่อนเลยว่า พระผู้มีพระภาคจะเสด็จมา และพระองค์ก็ยังไม่ได้เสด็จมา
หรือยังเสด็จมาไม่ถึง
