มหาชนกอรรถกถา ๔

อถ นํ สกฺโก ติํสโยชนมตฺถเก เอกํ นทิํ ปตฺวา ปโพเธตฺวา ‘‘อมฺม, โอตริตฺวา นทิยํ นฺหายิตฺวา อุสฺสีสเก สาฏกยุคํ อตฺถิ, ตํ นิวาเสหิ, อนฺโตโยคฺเค ปุฏภตฺตํ อตฺถิ, ตํ ภุญฺชาหี’’ติ อาหฯ สา ตถา กตฺวา ปุน นิปชฺชิตฺวา สายนฺหสมเย กาลจมฺปานครํ ปตฺวา ทฺวารฏฺฏาลกปากาเร ทิสฺวา ‘‘ตาต, กิํ นาม นครเมต’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ‘‘กาลจมฺปานครํ, อมฺมา’’ติฯ ‘‘กิํ วเทสิ, ตาต, นนุ อมฺหากํ นครโต กาลจมฺปานครํ สฏฺฐิโยชนมตฺถเก โหตี’’ติ? ‘‘เอวํ, อมฺม, อหํ ปน อุชุมคฺคํ ชานามี’’ติฯ อถ นํ ทกฺขิณทฺวารสมีเป โอตาเรตฺวา ‘‘อมฺม, อมฺหากํ คาโม ปุรโต อตฺถิ, ตฺวํ คนฺตฺวา นครํ ปวิสาหี’’ติ วตฺวา ปุรโต คนฺตฺวา วิย สกฺโก อนฺตรธายิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโตฯ

อถ ครั้งนั้น สกฺโก ท้าวสักกะ ปตฺวา ครั้นเสด็จถึงแล้ว นทิํ ซึ่งแม่น้ำ เอกํ สายหนึ่ง ตึสโยชนมตฺถเก ในที่สุดแห่งหนทางมี ๖๐ โยชน์เป็นประมาณ นํ ยังพระเทวีนั้น ปโพเธตฺวา ให้รู้สึกพระองค์แล้ว อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า อมฺม แน่ะแม่, ตฺวํ ท่าน จง โอตริตฺวา ลงแล้ว นฺหายิตฺวา อาบแล้ว นทิยํ ในแม่น้ำ, - สาฏกยุคํ คู่แห่งผ้า อตฺถิ มีอยู่ อุสฺสีสเก ที่หัวเตียง , - นิวาเสหิ จงนุ่ง ตํ สาฏกยุคํ ซึ่งคู่แห่งผ้านั้นเถิด, ปุฏภตฺตํ ข้าวอันมีในห่อ อตฺถิ มีอยู่ อนฺโตโยคฺเค ภายในแห่งรถ, ตฺวํ ท่าน ภุญฺชาหิ จงกิน ตํ ซึ่งข้าวอันมีในห่อนั้นเถิด ดังนี้. สา พระเทวี กตฺวา ทรงกระทำแล้ว ตถา เหมือนอย่างนั้น นิปชฺชิตฺวา ทรงบรรทมแล้ว ปุน อีก ปตฺวา ถึงแล้ว กาลจมฺปานครํ ซึ่งเมืองกาลจัมปา สายณฺหสมเย ในสมัยคือเวลาเย็นแห่งวัน ทิสฺวา ทอดพระเนตรเห็นแล้ว ทฺวารฏฺฏาลกปากาเร ซึ่งกำแพงอันประกอบด้วยป้อมเหนือประตู ท. ปุจฺฉิ ตรัสถามแล้ว อิติ ว่า  ตาต แน่ะพ่อ เอตํ นครํ เมืองนี้ กึ นาม ชื่อ เมืองอะไร ? ดังนี้. สกฺโก ท้าวสักกะ อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า อมฺม แน่ะแม่ เอตํ นครํ เมืองนี้ กาลจมฺปานครํ คือ เมืองกาลจัมปานคร ดังนี้. เทวี พระเทวี อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า ตาต แน่ะพ่อ ตฺวํ ท่าน วเทสิ ย่อมกล่าว กึ ซึ่งคำอะไร, กาลจมฺปานครํ เมืองกาลจัมปา โหติ มีอยู่ สฏฺฐิโยชนมตฺถเก ในที่สุดแห่งที่มีหกสิบโยชน์เป็นประมาณ นครโต จากเมือง อมฺหากํ ของเรา ท. นนุ มิใช่หรือ ดังนี้. สกฺโก ท้าวสักกะ อาห ตรัสแล้ว อิติ ว่า อมฺม แน่ะแม่ เอวํ อย่างนัน, ปน แต่ว่า อหํ ข้าพเจ้า ชานามิ ย่อมรู้ อุชุมคฺคํ ซึ่งหนทางตรง ดังนี้. อถ ลำดับนั้น สกฺโก ท้าวสักกะ นํ ยังพระเทวี โอตาเรตฺวา ให้ลงแล้ว ทกฺขิณทฺวารสมีเป ในที่ใกล้ประตูด้านขวา วตฺวา ตรัสแล้ว อิติ ว่า อมฺม แน่ะแม่ คาโม บ้าน อมฺหากํ ของข้าพเจ้า อตฺถิ มีอยู่ ปุรโต ในที่ข้างหน้า, ตฺวํ เธอ คนฺตฺวา ไปแล้ว ปวิสาหิ จงเข้าไป นครํ สู่พระนคร ดังนี้ วิย เป็นราวกะว่า คนฺตฺวา ไปแล้ว ปุรโต ข้างหน้า หุตฺวา เป็น อนฺตรธายิตฺวา หายตัวไปแล้ว คโต เสด็จไปแล้ว สกฏฺฐานํ เอว สู่ที่เป็นที่อยู่ของตน นั่นเทียว.